Dune: Çöl Gezegeni 1984 ve 2021 Karşılaştırması

Bu yazıda Dune: Çöl Gezegeni (1984) üzerine bazı detayları paylaşmak istiyorum. Olabildiğine az spoiler vermeye çalışacağım. Ben 1984 yapımını, 2021’de çıkan filmi seyrettikten ve Dune serisinin ilk romanını okuduktan sonra izledim. Bu nedenle yazıda hem romana hem de yeni filme yaptığım atıflar yer alacak.

Genel İzlenimlerim

İlk olarak neredeyse 40 yıl önce çekilmiş bir filmin özel efekt bağlamında 2021 yapımıyla karşılaştırılması büyük bir adaletsizlik olur. Dune: Çöl Gezegeni (1984) çekildiği yıllar için hayli başarılı özel efektlere sahip ve hem kostüm hem de sahne detayları için çok emek harcandığı belli oluyor.

Ancak maalesef filme bugün baktığımda gördüğüm manzara şu: Oyunculuklar çok yapay geliyor. Bu yapaylıkta bence yönetmenin kitaptaki repliklere takıntı derecesinde sadık kalmasının etkisi büyük. Karakterler konuşurken sanki kitabı okuyor gibi oluyorsunuz. Konuşmalar (iç sesler de dahil olmak üzere) birebir, neredeyse hiç değiştirilmeden filme aktarılmış. Bu diyaloglar kitapta su gibi akıp giderken filmde kulak tırmalayabiliyor ve oyuncuların yapay görünmesine neden oluyor.

İkinci olarak filmin kurgusu çok büyük sıkıntı. Film senaryosu akmıyor ve izleyiciyi sıkıyor (İzleyici: 25. Kare). Filmin süresi çok uzun: Tam 02s 16dk. Bu süre aksiyonla desteklenememiş ve kurgu (kitaba sadık kalınmaya çalışıldığı için) kopuk kopuk ilerliyordu. Kitabı okumayan birisi olaylar ve kişiler arasındaki bağlantıları çözmekte çok zorlanacaktır.

Üçüncü olarak filmin giriş sahnesi çok yoğundu.  Dune: Çöl Gezegeni (2021) girişi çok başarılı ve tertemiz yapmayı başarmış. Kitabı okumayanlar bile olayları takip edebilir. 1984 yapımı filmin açılışında İmparator IV. Shaddam’ın kızı Prenses Irulan olayları özetleyen bir konuşma yapıyor. Bu güzeldi ancak sonrasında mekanlar, olaylar, isimler öyle bir karışmaya başlıyor ki bunlar Dune evrenine hakim olmayanları filmden soğutabilir; çünkü takip etmesi çok zor.

Son olarak film ilk kitabın sonuna kadar olan her şeyi aktarıyor. Tüm kitabın bir filme sığdırılması karakter gelişimlerinin yeterince iyi aktarılamamasına, olayların kopuk kopuk ilerlemesine ve adı konulmamış bir yapaylığa neden olmuş. Bir bütünlük yok (özellikle de kitabı okumayanlar için). Karakter gelişimi noktasında 2021 yapımı filmde de ciddi aksaklıklar var bence ama 1984 yapımı bu noktada çuvallamış.

Girişte İmparator’un gezegeni Kaitain’e gelen ve Paul’ün öldürülmesini isteyen o tuhaf yaratık kimdi?

Nereden geliyordu ve neyi temsil ediyordu? İlk kitapta ne böyle bir yaratık var ne de İmparator’a etki eden böyle bir olay… Eğer bu sonraki kitaplarda Arrakis saldırısı öncesinde yaşanmış bir olay vs. gibi aktarılıyorsa ben şu an bunu bilmiyorum; sonraki kitapları henüz okumadım. İlk kitapla hiçbir alakası olmayan bu sahne neydi? Yönetmen buraya kendi hayal gücünü kullanarak bir ekleme mi yapmış? Görünüşe göre öyle… Ben bu eklemeyi beğenmedim. Çünkü olayları daha da karmaşık hale getiriyor ve bu sahne film sona erdikten sonra bile bir soru işareti olarak kalıyor.  

Final sahnesine kadar kitaba delicesine sadık kalan yönetmen (Az önce bahsettiğim yaratık sahnesini istisna tutarsak) kapanışta neden senaryoya ihanet eder? Bunu anlamakta zorlanıyorum. Sen kitabı birebir aktarıyorsun. O ana kadar her şeyi olduğu gibi aktarıyorsun da finali neden değiştirme ihtiyacı hissediyorsun? Final iyi ya da kötü, sana değil kitap yazarı Frank Herbert’a ait. Onu olduğu gibi aktarmalıydın. Ne Paul’ün Prenses’le evlenme isteğine yer vermişsin ne de Chani’nin o an hissettiklerine ve kararlarına… Yağmur yağdırmak nedir? O sahneyi görünce zaten sinir oldum. Fremenler nesiller sonra ancak sonucu görülebilecek ve ilmek ilmek işlenen bir plan yapıyorlar. Sen şimdi geldin yağmur yağdırdın. Madem Paul bunu yapabilecekti, o zaman neydi o çekilen sıkıntılar, Pardot Kynes’in ve onun çocuğu Liet Kynes’in çabaları? Tüm bunlar bir kalemde boşa çıkardın sevgili David Lynch. Olmamış…

Hangi Film Kitaba Daha Sadık Kalmış?

Az önce söylediğim o yaratık sahnesi ve finaldeki yağmur olayını hariç tutarsak eski film romana daha sadıktı. Birkaç örnek vermem gerekirse; örneğin Rahibe Ana’nın Paul’ü uyurken seyrettiği sahne ve orada gerçekleşen konuşmalar ve Paul’ün tüm bunları duyması 2021 yapımı filmde yoktu. Dr. Yueh’in kalkanları indirirken yaşanan olaylar bazı sorunlara rağmen 1984 yapımında kitapla daha uyumluydu. Aynı şekilde Duke Leto’nun dişinden zehirli gaz yayıldığı sahne ve sonrasında yaşananlar da 1984 yapımı filmde kitapla çok uyumlu. Hele hele konuşmalar… Bence filme bir monotonluk katmış ama ne olursa olsun 1984 yapımında kitaptaki konuşmalar neredeyse hiç dokunulmandan birebir olduğu gibi aktarılmış. 2021 yapımında Baron’un varisi ve yeğeni olan Feyd Rautha’ya yer verilmemesi akıl alır gibi değil. Rabban’ın kardeşi, Baron’un veliaht olarak yetiştirdiği Feyd, kitapta özel olarak anlatılıyor ama kitaptaki silik karakter Rabban filmde ön plana çıkarılırken Feyd tamamen yok sayılmış. Feyd o kadar önemli bir karakter ki ben devam filmini onsuz düşünemiyorum. Bir şekilde filme girmek zorunda. 1984 yapımı film Feyd’i başarıyla ekrana taşımış.

1984 yapımı filmde karakter seçimleri çok başarısızdı. IV. Shaddam daha itici birisi olmalıydı. Adam kitapta bir nefret objesi olarak ortaya çıkıyor ve öyle ölüyor. Baron’un makyajları ve yüzündeki yaralar çok abartıydı. Kitapta onun şişmanlığından bahsediliyor ama yüzündeki iğrenç yaralar neydi öyle? Tamam adamı sevilmeyen bir tip yapacaksınız ama bu iğrendiricilik nedir? Kötü karakterler de yakışıklı olamaz mı yani? Shadout Mapes adlı Fremen hizmetçi kadına değinmiyorum bile. Kitapta gayet aklı başında, boylu poslu birisi filmde neredeyse silik ve cüce bir kadın tarafından canlandırılmış.

Sonuç Olarak

Sonuç olarak 1984 yapımı film maalesef Dune evrenine hakim olanları bile sıkabilecek kadar durağan bir film. 2021 yapımı film ilk kitabın bir kısmını anlatırken 1984 yapımı Dune, ilk kitabın tamamını anlatıyor. 2021 yapımı film karakter gelişimlerini 1984 yapımından çok daha iyi ele almış (Bana göre 2021 yapımı film bu noktada yetersizdi; ama 1984 yapımına göre iyiydi). 1984 yapımında oyuncu seçimleri ve makyajları neredeyse komikti; 2021 yapımı Dune bu konuda hayli başarılıydı.

1984 yapımı filmi bugün sıkılmadan izlemeniz çok zor. Ama acaba kitaptaki evren o yıllarda sinemaya nasıl aktarılmış gibi bir merakınız varsa seyredebilirsiniz. Bana sorarsanız 1984 yapımını seyretmeyince hiçbir şey kaybetmezsiniz. 2021 yapımı film eksiklerine rağmen başarılıydı ve serinin sonraki filmlerine güzel bir başlangıç yapıldı.