Zodiac gerçek bir hikayeden yola çıkarılarak beyaz perdeye aktarılmış gibi film. Filmin sonundaki kısa bölümü hariç tutarsak yapım 1960’ların sonunda ve 1970’lerin başında geçiyor. Bu tarihlerde kendisine Zodiac adını veren gizemli bir katil ortaya çıkıyor. Jake Gyllenhaal’un canlandırdığı Robert karakteri bir gazetede çalışıyor ve bu katilin kimliğini ortaya çıkarmayı saplantı haline getirmiş birisi. Filmin senaryosu gerçek Robert’ın yazdığı kitaba dayanıyor. Aslında film için bu kitabın yazılma öyküsü dersek yanlış bir ifade olmaz bu.
Film klasik anlamda bir katil kim çözümlemesi yapmıyor. Bu cümleyi açmak için söyleyeceğim her şey spoiler olacağı için ne söylemek istediğimi şu an açamıyorum. Ancak şu kadarını söyleyebilirim; filmde gizemli bir katilin cinayet işlemek için yaptığı detaylı planlar, bu ölümlere dedektifler tarafından yapılan son saniye müdahaleleri ya da katil ve polis arasındaki heyecanlı kovalamacalar gibi klişeler yer almıyor.
Bu kısa girişten sonra spoiler içeren bölüme geçebiliriz.
Zodiac Aslında Kimdi?
Filmde Zodiac olabilecek üç şüpheli bulunuyor. Bunların birincisi David ve diğerlerinin sorguladığı Arthur Leigh Allen; ikincisi Robert’i arayan ve sonradan kimliği ortaya çıkan kişinin söylediği ama yüzünü hiç görmediğimiz Rick Marshall ve sonuncusu Rick’le bir süre aynı yerde çalışmış arkadaşı Bob Vaughn.
Bu üçü arasındaki ilk eleyeceğimiz isim yüzünü görmediğimiz Rick
Robert’a bu ismi Hem Rick hem de Bob’u ortak tanıyan bir arkadaşı veriyor. Dikkat ederseniz bu kişi bu ifadeyi polise de verdiği ama dikkat alınmadığını söylüyor. Onun Rick’in Zodiac olduğunu söylemesi sadece bir varsayımdan ibaret. Aslında bizi ve Robert’ı heyecanlandıran olay Rick’e aitmiş gibi düşündüğümüz afiş yazılarının Zodiac’ın el yazısıyla son derece uyumlu olması. Ancak bu yazıların Bob’a ait olduğu ortaya çıkınca Robert orada gerçekten de ecel terleri dökmeye başlıyor.
Diğer taraftan Rick’in denizci olduğunu ve şifreleme eğitimi aldığını da öğreniyoruz. Sadece bu bile onun Zodiac olmadığını gösteren ince bir detay. Çünkü bizzat Robert’tan duyduğumuz kadarıyla Zodiac’ın kod sistemi amatör birisi tarafından yapılmış. Eğitimli birisinin oluşturduğu bir sistemi evlerinde oturan sıradan bir çift çözemezdi. Çözebildilerse bu kodun amatör birisi tarafından hazırlandığını gösteriyordu; eğitim almış bir uzman tarafından değil.
İkinci şüphelimiz Bob
Yönetmen, Robert henüz ondan şüphe duymadan önce bizim zihinlerimize şüphe tohumları atmıştı zaten onun hakkında. Onun aracın içerisinde gördüğümüz ürkütücü görüntüsü katili gördüğümüz sahnelere yapılan atıflardı aslında. Robert’ın kafeye gidelim teklifini kabul etmemesi ve onu evine çağırması bizleri de ürkütmedi değil. Eve geldiğimizde onun hafif tökezleyerek yürüdüğünü görüyoruz. Hatırlarsanız katili gören iki polis onun yavaş yürüdüğünü söylemişti. Acaba bu yavaşlık ayağının birisinin kısa olmasından kaynaklanıyor olamaz mıydı? Zaten aynı durumu Allen’da da göreceğiz ama ona biraz sonra değinmeyi düşünüyorum. Robert’i bodruma çağırması ve bu sırada ekrana yansıyan kamera açısı; aşağıda kullanılan kamera çekim teknikleri ve adamın yüzünün karanlıkta kalması, ayrıca üst katta duyulan ayak sesleri Robert’ı gerçekten ürkütmüştü. Acaba Zodiac o muydu? Adam alt kattayken birden bire yukarıda belirmişti. Adamın görüldüğü sahnelerde simetri örneklerine yer veriliyordu. Acaba bu adamın bir ikizi mi vardı? Bu yüzden mi üst katta birden bire belirmişti?
Yönetmen Robert gibi bizim de zihinlerimize şüpheler atılıyor.
Görüldüğü üzere tüm bu sahneler gerçekten olağanüstü titizlik isteyen detaylarla dolu. Yönetmen Robert gibi bizim de zihinlerimize şüpheler atılıyor. Ancak tek tek düşününce bunların her birisine tatmin edici olmasa da cevaplar bulunabiliyor. Üst katta birisi olabilir; olmadığını kimse söylemedi. Adamın el yazısı katil ile %100 uyumlu değildi zaten. Bu çıkarımlarla zaten doğru bir karar verilemezdi. Adam muhtemelen üst kata bodrumdaki kısa bir yolu kullanarak çıkmıştı. Şurada onun merdiveni kullanmadığı ve merdivenin diğer tarafına hızlıca hareket ettiğini görüyoruz. Eğer gerçekten katil olsaydı Robert’ı oradan bırakmazdı.
İkinci olarak bu adam Zodiac’ın el yazısıyla afişlerdeki yazının uyumlu olduğunu duymasına rağmen o yazının kendisine ait olduğunu söylemişti. Gerçekten katil olsaydı bunu asla söylemezdi. Son olarak kapıdan çıkarken yüzünde beliren gülümseme onun Robert’ı bilinçli olarak korkuttuğunu gösteriyor. Adam belki de biraz eğlenmek istemişti.
Yani Rick’in arkadaşı Bob’u da elemekte bir sakınca görülmüyor.
Zodiac, Allen mıydı?
Hem evet; hem de hayır. Peki, bu ne demek? Şimdi senaryoda bize verilen ipuçlarını birleştirmeye çalışalım. Allen’ın arkadaşının bu sahnede polislere verdiği bilgiler çok önemli ipuçları içeriyordu katil hakkında. Örneğin hedefi görebilmek için silahın ucuna fener takılacağını söylemesi… Bu doğrudan seyrettiğimiz ilk cinayette gördüğümüz manzaraydı.
Ortada neden olmayacaktı ve böylece yakalanmayacaktı. Bu nedenle o arada bağlantı olmayan cinayetler işliyordu. Bazen sevgili olanları öldürüyor, bazense tek kişileri hedef alıyordu. Böylece kalıbı değiştiriyor ve cinayetler arasında bağ kurulmasını engelliyordu. Arkadaşına polise mektup yazdığını söylemesi ve Zodiac ismini bir süredir düşündüğünü belirtmesi ayrıca okuldaki işini kaybettiği için de kızgın olması önemli ipuçlarıydı. Bilindiği üzere bunların hepsi doğrudan mektuplarda anlatılanlara verilen referanslar. Peki, Don isimli bu kişinin anlattıklarına güvenebilir miyiz? Yönetmen bu sorunun cevabını onun tanıyan birisinin ağzından veriyor.
Diğer taraftan Zodiac mektubunda Christmas yazarken iki “s” harfi kullanmıştı. O bunun aynısını iki yıl önce kız kardeşine gönderdiği kartta da yapmıştı. Ancak bu kartı ne yazık ki göremiyoruz.
Allan polislerle konuşurken onun ayaklarının büyük olduğunu görmüştük. Bu durum daha önce cinayet mahallinde bulunan 46 numaralı ayak iziyle uyumluydu. Ayrıca filmin başında öldürülen Darlene’nin kız kardeşinden öğrendiğimize göre boya partisine de gelen adam da askerdeyken birisini öldürdüğünü söylemişti (…). Allan’ın asker kökenli olması sadece askeri mağazalarda askerlere satılan botu satın alabilmesini de açıklıyordu.
Onun bileğinde gördüğümüz Zodiac saati daha önceden köşe yazarı Paul’ün gösterdiği ilanda gördüğümüz saatlerdendi. Oradaki işareti zaten Zodiac mektuplarında kullanıyordu.
Tehlikeli Oyun Filmi
Allen, Robert’ın bahsettiği Tehlikeli Oyun filminin kitabını okuduğunu söylüyordu. Yani filmin felsefesinden haberdardı. İşte bu nedenle onun mektupta en tehlikeli hayvan insandır, ifadesini yazabilecek bir altyapısının olduğu anlaşılıyor.
Leigh Allen 1975’de çocuk tacizinden içeriye girmişti. O içerideyken yani 1977 yılına kadar Zodiac mektup göndermemişti. Mektuplar o çıktıktan sonra tekrar başlamıştı.
Onun en başta öldürülen kadının evine boya partisi için geldiğini de biliyoruz. Öldürülen kadının yani Darlane’nin kız kardeşi Linda onun adını hatırlamıştı ve kendinden emin görünüyordu. Üstelik Linda’nın bu ifadesi polis kayıtlarına da girmişti. Ayrıca bu durum daha önceden oluşturulan Zodiac ve Darlane’nin birbirini tanıdığı tezini de destekliyordu.
Diğer taraftan avukatın evine yapılan telefon konuşmasında katil olduğu düşünülen kişi o gün doğum günü olduğunu söylemişti. Bu aramanın yapıldığı tarih Leigh Allen’ın doğum günüydü.
Allen’ın ayrılırken polislere imalı bir şekilde hakaret etmesi, mektuplarda polislere aşağılayan ifadeler kullanmasını açıklıyor. Ayrıca burada kullanılan çekim tekniği bize onun tehlikeli birisi olduğunu ve polislerin henüz ona ulaşamadığını gösteriyor. O, polislere üstten bakıyor ve hakim bir konumda. Polisler adeta onun karşısında ezik bir şekilde gösteriliyor. Bunun nedeni onun şu an polislerden daha üstün bir konumda olması. Dikkat ederseniz onu yakaladıkları sahnede bunun tam tersi oluyor. Bu kez polisler üstte yer alıyor; Allen ise altta gösteriliyor. Hatta üzerinde donunun yer alması da onun kötü bir şekilde yakalandığını vurgulayan önemli bir detay.
Bu Durumda Polisler Neden Allen’in Zodiac Olduğunu Kanıtlayamadı?
Soruyu özellikle böyle sordum. Yani anlamak, kavramak ya da hissetmek bir kanıt olamaz. Biraz önce saydıklarımızın hepsi ikinci derecede kanıtlar ki zaten David bir yerde buna değinmişti (…). Bunların hepsi bir tesadüf de olabilir. Onun asker olması, arkadaşına Zodiac’tan bahsetmesi, kızgın olduğu için çocukları öldüreceğini söylemesi, göle dalış yapmaya gitmesi, karavanda takside bulunan eldivenin aynı markası bir eldiven çıkması, Tehlikeli Oyun filmi ya da kitabını bilmesi gibi durumlar onun için kullanılabilecek birincil kanıtlar olamaz.
Örneğin David’in söylediği gibi karavana yapılan baskında daha önceden öldürülen taksicinin kesik gömleğinden bir parça bulmaları birincil derece bir kanıt olabilirdi. Eğer bu kanıta ulaşabilselerdi hakkında dava açılmasını sağlayabilirlerdi. Gerçi onun polisler kendisiyle iş yerinde konuştuktan sonra yani polis baskınından çok önce karavanını temizlediğini de öğreniyoruz. Ancak bu da yönetmenin net bir sonucu ulaşılmaması için yaptığı harika dokunuşlardan birisi. Sonuçta elde edilen tüm bu ikincil dereceli kanıtlar bırakın Allen’a dava açmayı evi için arama izni çıkarılmasını bile sağlayamıyordu. Arama izni çıkarabilmek için farklı yollara başvurdular, hatırlarsanız.
Allen Neden Bırakıldı?
David ve ortağı onu merkeze getirdikten sonra polisler onu serbest bırakmak zorunda kaldı; çünkü balistik, parmak izi ve el yazısı tutmuyordu. Üstelik her iki eline de bakmışlardı. Aslında bunların her birisi için mantıklı açıklamalar var. Olay yerinde bulunan parmak izi herhangi birisine ait olabilir. Eldiven kullanacak kadar dikkatli birisi neden parmak izi bıraksın? Balistik karavanda bulunan silahlarla uyuşmuyordu; onun başka silahları olması muhtemeldi. Dikkat ederseniz o göle sık sık gittiğini söylüyordu. Orada saldırı yapmadan önce bir ağacın arkasına geçmişti ve silahı oradan almıştı. Elinde en baştan beri silah yoktu; olsaydı kadın onu görürdü zaten. Ağacın ardında kaybolduktan sonra elinde silah belirmişti.
El yazısı da kolaydı çünkü Zodiac sağ elle yazıyordu. Allan ise solak olduğunu söylüyordu. Polis merkezinde sol elle yazdıkları zaten mektuplarla uyuşmayacaktı. Sağ elle de orada düzgün bir yazı yazacak kadar saf birisi zaten değil.
(Televizyona bağlanan kişinin Leigh Allen yani Zodiac olmadığı zaten ortaya çıkmıştı. Bu yüzden bunun üzerinde hiç durmadım)
Ancak başta söylediğim gibi hissetmek ve kanıtlamak ayrı şeyler. Tüm bunlar Leigh Allen’ı bir şüpheli durumuna getiriyordu tabi ki ama hiçbirisi onu doğrudan suçlayabilmek için gerekli olan birincil derecedeki kanıtlar değildi. Bu nedenle her şey teoride kalıyor ve hiç bir sonuca ulaşamıyorlardı.
Zodiac film incelemesinin tamamını 25. Kare Youtube kanalından seyredebilirsiniz.
