Memento (2000) – Akıl Defteri Film İncelemesi

Memento (2000) – Akıl Defteri, çözülmesi yani anlaşılması zor olduğu kadar çekilmesi ve kurgulanması da oldukça emek, zekâ ve yetenek isteyen bir yapım.

Ancak karşımızda Memento filminden sonra Inception, Prestij, Çelik Adam ve Batman serileri gibi çok başarılı filmlere imza atabilmiş bir yönetmen bulunmakta:  Christopher Nolan. Beyin yakıcı filmler arasında çok özel bir yere sahip olan Memento filminin bir milyon kişinin oylaması sonucu oluşan IMDB puanı 8.5…

Memento filminin anlaşılmasını zorlaştıran en önemli unsur onun seyircilere bir puzzla gibi yüzlerce parçaya ayrılmış bir halde sunulması. Üstelik Memento’da zamansal algı da alt üst edilmiş vaziyette. Film sondan başa doğru ilerlemektedir ama kendi içerisinde bile bu sıralamayı bozan sahneler bulunmaktadır. Siyah beyaz çekimler filmin kronolojik sıralamasına uyarak ileriye doğru akarken; renkli bölümler bunun tam tersidir. Dolayısıyla Memento, hem izleyiciler hem de filmin yapımcıları açısından zor bir film.

Filmi çözümleyerek anlaşılır hale getirmeye çalıştığım yazı dizisi iki bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde filmin yüzlerce parçaya ayrılmış bölümlerinin birleştirilerek kronolojik olarak doğru sıraya konulmuş halini bulacaksınız ki bu Memento filmi analizinde karşılaştığım en vakit alan uğraş oldu. İkinci bölümde filmin gizemlerini, filmde yer alan çok ince detayları ve filmin belki de hiç düşünmediğiniz ya da görmediğiniz yönlerini göreceksiniz.

BÖLÜM 1: FİLMİN KRONOLOJİK SIRALAMASI

Giriş: Final sahnesi dışında filmin tamamını Leonard’ın anlattığı ve onun gördüğü ya da hayal ettiği gibi seyrediyoruz. Leonard karısını öldüren John G. adlı kişinin peşindedir ve onu bulmak için olağanüstü bir çaba sarf etmektedir. Leonard  sadece intikam için yaşadığını söylemektedir… Ancak final sahnesinde Leonard’ın gerçekleri işine geldiği gibi değiştirdiği ve kurguladığı hayali dünyasından çıkarız. İşte bu konuşmada öğrendiklerimiz ve film boyunca gördüklerimizden yola çıkarak filme puzzle parçaları gibi serpiştirilen olayları şöyle birleştirebiliriz.  

Leonard bir sigorta şirketinde çalışan ve yanlış beyanları araştıran bir elemandır.

İnsanların söyledikleri yalanları veya yanıltıcı beyanları bulma konusunda uzmanlaşmıştır. Muhataplarının gözlerine ve beden dillerine bakarak onların doğruyu söyleyip söylemediklerini anlayabilmektedir. Konuştuğu kişilerin yüzüne ve gözleri bakma istediğinin temelinde onun bu uzmanlığı yatmaktadır. 

Şirket, Leonard’ı, Sammy adlı bir müşteriye gönderir.

Bu kişi geçirdiği bir kaza sonrasında kısa süreli hafıza kaybı yaşamakta ve neler olduğunu aklında tutamamaktadır. Sigortadan para almak isteyen bu adam aslında bir sahtekârdır. Leonard onun gözlerine baktığında adamın yalan söylediğini anlar ve onu farklı testlere soktuktan sonra onun yalan söylediğini ortaya çıkarmayı başarır.

Leonard’ın karısı evde iki kişi tarafından saldırıya uğrar.

Leonard onu kurtarmak isterken başından darbe alır ve onun kısa süreli hafıza kaybı sorunu burada başlar. Kendisine son hatırladığı şey sorulduğunda karısının öldüğü anı hatırladığını söylemesinin nedeni budur. Ancak karısı saldırıda ölmemiş ve yaralı kurtulmuştur. Bu bilgiyi filmin resmi sitesinde saldırıyı anlatan gazete haberinde de bulabilirsiniz. Filmde Leonard’ın ağzından sanki Sammy’nin başından geçmiş gibi dinlediğimiz olaylar aslında Leonard’ın hikâyesidir ve Sammy, Leonard’ın ta kendisidir.

Dolayısıyla dinlediğimiz bu hikâye aslında Leonard ve karısına aittir; zaten gerçek Sammy’nin karısı yoktur ve diyabet hastası olan kişi Leonard’ın karısıdır. Leonard gerçekleri ya da anıları kendi istediği gibi değiştirmektedir. Çünkü onun peşinde olduğu şey aslında gerçekler değildir. Zaten Leonard anıların yanıltıcı olabileceğini bunların kayıt değil yorum olduğunu düşünmektedir.  

Leonard hastaneden kaçar ve Teddy’yi bulur.

Kaçma sözcüğünü kullanma nedenim filmin orijinal sitesinde yer alan gazete haberinde bu ifadenin kullanılması… Burada senaryoya Teddy dahil olur. Teddy, Leonard’ın karısına yapılan saldırı olayını araştırmak için görevlendirilen polistir. Onun Teddy’ye gitme nedeni saldırı olayı sırasında Teddy’nin evde ikinci bir saldırgan olduğuna inanan tek kişi olmasıdır. Hatırlarsanız Leonard karısına yapılan saldırı sırasında evde iki kişi olduğuna polislerin inanmadığını söylemişti. Ama Teddy ona inanmıştır. Hastaneden kaçıp onun yanına geldiğinde Leonard’ın intikam almaya hakkı olduğu düşünür. Daha sonra da adı John G. olan bu saldırganı arayıp bulmasına ve öldürmesine yardımcı olur. Hatta Leonard saldırganı öldürdükten sonra onun mutlu olduğu anın fotoğrafını bile çeker.

Ancak John G. öldükten sonra hem Leonard ve hem de Teddy için olaylar çok farklı bir duruma evrilir:

Leonard, karısına saldıran bu kişiyi bulup öldürdüğü zaman hayatına anlam katan amaçtan yoksun bir hale gelir. Onu canlı tutan en önemli dürtüsü intikam alma hissidir. Bu his ortadan kalkınca yaşaması için bir amacı kalmayacak ve hatta karısının ölümüne kendisinin neden olduğu gerçeği ile yüzleşmek zorunda kalacaktır. İşte bu nedenle Leonard, Teddy’nin kendisine verdiği ve John G.’yi bulmasını sağlayan dosyadan bazı sayfaları koparıp atar. Bunu yapma nedenini Teddy’den dinleyelim (Bu kısım videoda var).

Teddy, Leonard’ın hafıza sorunu yaşamasına rağmen onun gerçek John G.’yi öldürdüğü zaman bunu unutmayacağını düşünür ama umduğu gibi olmaz ve Leonard onu öldürdüğünü unutur. Teddy, Leonard’ın bu zaafından yararlanabileceğini düşünür ve bir plan yapar. Leonard,  karısını öldürdüğünü düşündüğü John G. isimli birisi aramaktadır. Bunu çok iyi bilen Teddy, Leonard’ı isim benzerliği olan bir uyuşturucu satıcısının onun aradığı kişi olduğuna inandırmaya çalışacaktır. Bunu neden yaptığını şöyle açıklar (Videodan izleyebilirsiniz).

Sonuç olarak gerçek John G. Leonard tarafından öldürüldükten sonra oluşan tablo şudur:

Leonard, John G.’yi öldürdüğünü unutur ve başka John G.’lerin peşine düşmek ister. Teddy ise onun bu zaafından en iyi şekilde yararlanmayı planlar. Kronolojik sıralamaya kaldığımız yerden devam edelim.

Uyuşturucu satıcısı Jimmy, Leonard’ın oteldeki varlığından haberdar olur.

Çünkü uyuşturucu alışverişini bu otelde yapmaktadır. Lobi görevlisi, Leonard’ın sürekli fotoğraf çektiğini görünce şüphelenir ve Jimmy’e ondan bahseder. Satıcı Jimmy, Leonard’ı gözlemler ve onun kendisi için zararsız birisi olduğunu düşünür. Onu görür görmez tanımasının, ondan korkmamasının ve ona hafıza adamı diye seslenmesinin nedeni buydu. Bu tanımlamanın aynısını Natalie de kullanacaktır. Çünkü satıcı Jimmy, kız arkadaşı olan ve barda çalışan Natalie’ye ondan bahsetmiştir.

Teddy, Jimmy ve ortağı Dodd’la uyuşturucu satın almak üzere bir anlaşma yapar.

Jimmy’nin burada bahsettiği ortaklardan birisi Dodd’tur. Anlaştıkları gün geldiğinde Jimmy, Natalie’ye Teddy adlı birisi ile buluşacağını söyler ve evden çıkar. Bir daha geriye dönemez çünkü Leonard onu kendi karısının katili zannederek öldürecektir.

Teddy, Leonard’ı buluşmanın gerçekleşeceği gün otel odasından telefonla arar.

Ancak bu ilk araması değildir. Bunu Leonard’ın cümlelerinden anlarız. Konuşmanın başlangıcında Leonard ona Sammy’nin hikayesini ve kendi durumunu anlatır. Bu konuşma devam ederken Leonard koluna yazdığı “Telefonlara asla cevap verme” yazısını görür ve ona kim olduğunu sorar. Teddy endişe ederek telefonu kapatır.

Leonard, lobiyi arar ve odaya hiçbir telefon bağlamamasını ister.

Teddy, telefonlarına cevap vermesi için Leonard’a haber gönderir ancak Leonard telefonları açmayacağını söyler ve kapıyı kapatır. Teddy, Leonard’ı yanlış yönlendirmek zorundadır aksi takdirde planı bir işe yaramayacaktır. İşte bu nedenle onu aramaya devam eder ancak Leonard telefonları açmaz. Teddy, bu kez kapının altından bir zarf attırır. Zarfın üzerinde “çağrımı aç” yazılıdır. Leonard kendi fotoğrafını görünce bu kez telefonu açar. Teddy, telefonda ona Jonh G.’yi bulduğunu, onun bir uyuşturucu satıcısı olduğunu ve onunla buluşma ayarladığını söyler. Bu aramayı otel lobisinden yapar çünkü artık Leonard’ı doğrudan Jimmy’nin üzerine gönderecektir.

Teddy, otel lobisinde Leonard’la görüşür.

Ona, aslında bir uyuşturucu satıcısı olan Jimmy ile buluşma ayarladığı yerin adresini verir. Leonard, karısının katili yani John G. olduğunu düşündüğü adamı öldürmek için Teddy’nin verdiği adrese gider.

Satıcı Jimmy az sonra aynı adrese gelir.

Amacı Teddy ile buluşmaktır. Girişte Teddy diye seslenme nedeni budur. Leonard, Jimmy ile yaşadığı arbede sonucu onu boğar. Bu sırada film boyunca yüzünde gördüğümüz çizik oluşur.

Teddy az sonra hiçbir şeyden haberi yokmuş gibi olay yerine gelir.

Teddy’nin peşinde olduğu şey Leonard’ın uyuşturucu karşılığında vermek üzere getirdiği paradır. Bu sahnede doğrudan satıcı Jimmy’nin arabasına gitme nedeni budur. Paranın arabada olup olmadığını kontrol edecektir. Paradan haberi vardır çünkü buluşmayı ayarlayan odur. (Memento incelemesi)

Leonard, Teddy ile yaptığı konuşma sonrasında karısının saldırıda ölmediği,

onu fazla insülin enjekte ederek kendisinin öldürdüğü, Sammy’nin bir karısının olmadığı ya da John G. adlı kişiyi çoktan öldürmüş olduğu gibi pek çok gerçeği anlar ve onları inkâr edemez. Ancak onun peşinde olduğu şey gerçekler değildir. Gerçekler onun yaşama enerjisini ve amacını elinden alacaktır. İşte bu nedenle onlardan kaçmak zorundadır. Kızgınlıkla yerinden kalkar ve aracına biner. Kendi kendine az önce duyduklarımı unutabilir miyim diye sorar. Az önce duyduğu şeyler gerçeklerdir. Onları unutabileceğine emindir. Ona gerçeği hatırlatan ve gerçekleri bilen tek kişi olan Teddy’nin fotoğrafının arkasına onun yalanlarına inanma yazar… Ardından da ona gerçeği hatırlatabilecek tüm fotoğrafları yakar. İlerde bu yanmış fotoğrafları görecek ama onlara bir anlam veremeyecektir.

Leonard’a çözülmesi gereken yeni bir bilmece yani peşine düşeceği yeni bir John. G. gerekmektedir.

Teddy’ye kendisini kullandığı için kızgındır. Onun gerçek adının John Edward Gammer olduğunu az önce öğrenmiştir. İşte bu nedenle hem kendisine yeni bir bulmaca yani bir amaç meydana getirmek hem de Teddy’den intikam almak için bir kâğıdın arkasına onun aracının plaka numarasını yazar. Böylece Teddy, artık onun aradığı ve karısını öldüren John G.’ye dönüşüverir. (Memento incelemesi)

Leonard, ölen adamın arabasını alır.

Arabayla uzaklaşmadan önce Teddy bagajdaki parayı görür.

Leonard dövmeciye gelir.

Amacı bacağına Teddy’nin arabasının plakasını ve diğer bilgileri yazdırmaktır. Teddy onu takip ederek dövmeciye kadar gelir. Bagajdaki parayı alabilmek için arabanın anahtarını bir bahane ile almak ister ama başarılı olamaz. Bu sırada dövmeci içeriye girmesine izin vermediği için onun Leonard’ın vücuduna kendi arabasına ait plakayı işlediğini görmez. Eğer kendi plaka numarasını görseydi Leonard’ın bir sonraki hedefinin kendisi olduğunu anlardı.

Teddy, Leonard için yeni kıyafetler getirir ve ısrarla şehirden uzaklaşmasını ister çünkü az önceki cinayeti bilmektedir. 

Ancak Leonard, fotoğrafın arkasına Teddy için yazdığı notu görür ve onun söylediklerini yapmaz.

Bu sırada cebinde Natalie’nin büyük olasılıkla sevgilisi Jimmy için yazdığı notu bulur. Giydiği kıyafetler aslında ölen adama aittir. Leonard notun kendisi için yazıldığını düşünür.  Arka pencereden atlar ve doğrudan notta yazan bara gider.

Bara geldiğinde Natalie sevgilisinin arabasını görür ve onun geldiği zanneder ama yanılmıştır.

Leonard bara girdiğinde Natalie ona ne istediğini sorar; çünkü karşısında sevgilisinin arabasını kullanan ve onun giysilerini giyen birisi vardır. Konuşma ilerledikçe ve Leonard cekette bulduğu nottan “Bunu cebimde buldum” diye bahsedince Natalie onun, sevgilisinin daha önce bahsettiği hafıza sorunu yaşayan kişi olduğunu anlar. Ancak bundan tam olarak emin olmak için ona tükürük testini uygular ve onun hiçbir şey hatırlamadığına emin olur.  (Memento incelemesi)

Natalie, daha fazla bilgi alabilmek için Leonard’ı kendi evine getirir.

Onu eve bıraktıktan sonra dışarıya çıkar. Ancak geri geldiğinde gergin ve sinirlidir. Jimmy’nin ortağı Dodd, paraya ve ortağına ne olduğunu öğrenmeye çalışmaktadır ve Natalie’den şüphelenmektedir.

Natalie bir anda evdeki kalemleri toplayarak çantasına koyar.

Leonard’ın durumunu kullanarak Dodd’tan kurtulmak için bir plan yapmıştır. Önce ondan doğrudan Dodd’u öldürmesini ister. Buna olumlu yanıt alamayınca Leonard’ı kızdırmak için karısına hakaretler etmeye başlar ve onun kendisine vurmasını sağlar. Evdeki tüm kalemleri topladığı için Leonard bu olanları not alamaz. Nataly evden çıkar ve arabada biraz bekledikten sonra eve tekrar girer.

Natalie eve girdiğinde ona saldıran kişinin Dodd olduğu ve ona kendisini Leonard’ın gönderdiği yalanını söyler.

Amacı onu Dodd’a karşı kışkırtmak ve onları karşı karşıya getirtmektir. Dodd veya Leonard hangisi ölürse ölsün sonuçta karlı çıkan Natalie olacaktır. Eğer Dodd ölürse hem ondan kurtulmuş hem de diğer ortaklar artık kendisinden şüphelenmeyeceklerdir. Leonard ölürse büyük olasılıkla kocasına zarar vermiş ve onun arabasını, giysilerini almış bu kişiden intikam almış olacaktır. Kazanan her durumda Natalie’dir. 

Natalie’nin evinden ayrılan Leonard, arabada Teddy ile karşılaşır.

Teddy ona Natalie’ye güvenmemesi gerektiğini söyler ve çünkü Natalie arabayı ve elbiseleri görmüştür. Eğer bu bilgileri Jimmy’nin ortaklarıyla paylaşırsa bu durum hem Teddy hem de Leonard için büyük bir tehlike oluşturabilir. Ortada kaybolan yüksek miktarda para bulunmaktadır ve bunun hesabını birisi vermek zorundadır. Ancak Leonard, Teddy’ye güvenmez ve aldığı notun üzerini karalar.

Teddy, Leonard’a bir otel tavsiye eder.

Zaten kalacak bir yere ihtiyacı olan Leonard bu otele gitmeyi kabul eder. Teddy aslında Leonard’ın bir an önce şehirden ayrılmasını istemektedir. Çünkü Leonard ölen birisinin arabası ve giysileriyle ortalıkta dolaşmaktadır ve bu durum eninde sonunda birilerinin dikkatini çekecektir.

Leonard, otele gittiğinde odaya bir eskort çağırır.

Ona yatağın üzerine karısının eşyalarını serpmesini, gece uyanıp banyoya girmesini ve kapıyı çarparak kendisinin uyanmasına neden olmasını ister. Ondan istediği şey sadece budur. Bu minik tiyatroyu oynama nedeni birkaç dakikalığına bile olsa karısıyla olan anılarını gerçekten tekrar yaşıyormuşçasına hissetmek istemesidir. Gözlerini açtığında karısına ait eşyaları görür ve karısının banyoda olduğunu hayal eder. Uyandığı zaman odaya çağırdığı escortu hatırlamadığı için onu görene kadar yaşadıklarının gerçek olduğunu düşünür. (Memento incelemesi)

Leonard, daha sonra karısına ait eşyaları alır ve onları yakmaya götürür.

Bence burada eşyaları yakma nedeni bu eşyaların ona geçmişi yani gerçekleri hatırlatması. Ona geçmişi hatırlatan fotoğrafları neden yaktıysa bu eşyaları yakma nedeni de odur. Bu sahnede söylediği efsane repliği kaçırmayalım. Bu arada ne yazık ki filmin pek çok yerinde olduğu gibi buradaki altyazı yine yanlış. Söylediği replik ve anlamı şu: I can’t remember to forget you. (Seni unutmayı hatırlayamıyorum.)

Leonard eşyaları yaktıktan sonra arabasına biner. Esnemektedir çünkü tüm gece uyumamıştır.

Bu arada Dodd, Jimmy’nin arabasını tanır ve Leonard’ın peşine düşer. Ancak Leonard ondan kurtulur ve Natalie’nin evindeyken aldığı notlara bakarak kendisine saldıran kişinin kim olduğunu anlar. Ardından da Dodd’un kaldığı otele gider. Kaldığı odaya girerek onu beklemeye başlar.

Ancak aradan zaman geçtiği için neyi beklediğini unutur

ve orayı kendi kaldığı otel odası zannederek duşa girer. Az sonra Dodd odaya gelir. Kavga ederler ve Leonard onu bağlayarak dolaba hapseder. Bu sırada fotoğrafını çekmeyi de unutmaz. Notlarda Teddy’nin adını görür ve onu otele çağırır. (Memento incelemesi)

Leonard, otel odasında uyanır, nerede olduğunu hatırlamaz.

Az sonra Teddy gelir ve ne yapacaklarına karar verirler. Otelden çıkarken Teddy, Leonard’ın kullandığı Jaguar’ı alabilmek için üst üste iki hamle yapar. Bu sahnedeki altyazıları, tercüme hatalarını görebilmeniz için kapatmıyorum. Böylesine önemli filmlerde bu tür tercüme hataları görmek gerçekten üzücü. Teddy’nin ilk hamlesi şudur: “Ona ders vermek için onun arabasını çalmalısın!” Böylece kendisi jaguarı alabilecektir. Leonard bunu kabul etmez. Teddy bunun hemen ardından ikinci hamlesini yapar ve jaguarın anahtarlarını ister. Ama bu hamlesi de boşa çıkar. Dodd’u şehir dışında bir yerde bırakırlar. (Memento incelemesi)

Teddy, daha sonra Natalie’nin evine döner ve ona Dodd’un kim olduğunu sorar.

Natalie resme baktığında gördüğü şeyden hoşlanır artık onun hakkında endişe etmesine gerek kalmadığını düşünür.

Natalie, Leonard kendisine yardım ettiği için ona yardımcı olmaya karar verir

ve plaka numarasının kime ait olduğunu araştırması için bir arkadaşını arayacağını söyler.

Leonard, Natalie’nin evinden ayrıldıktan sonra Teddy yine karşısına çıkar.

Teddy’nin onu yalnız bırakması söz konusu olamaz; çünkü Leonard kendisi için adeta bir saatli bombadır. Teddy’nin iyice huzursuz olduğunu ve Leonard’ın ağzını aradığını görmekteyiz.

Otele gelen Leonard, notlara bakınca Natalie ile buluşması gerektiğini anlar.

Hemen buluşma noktası olan lokantaya gider. Natalie ona burada araştırdığı plakanın kime ait olduğunu ve plakaya ait diğer detayları içeren zarfı verir.

Natalie, ayrıca Leonard’a şehir dışında terk edilmiş bir yerin adresini de verir. Burası sevgilisinin uyuşturucu alışverişi için kullandığı yerdir.

Otele dönen Leonard, Natalie’nin verdiği dokümanları kontrol etmeye başlar.

İp uçlarını değerlendirdiğinde aradığı kişi olan John G.’nin Teddy olduğunu anlar. Karısını öldüren kişi Teddy olmasa da aradığı kişi odur. Çünkü bu ipuçlarını zaten kendisi oluşturmuştur.

Teddy, kendisinin yeni hedef olduğunu bilmeden otele gelir.

Otelden ayrılırken Leonard’ı kendi arabasına yönlendirmeye çalışır. Amacı Jaguar’ı onun elinden bir şekilde almak ve arabadan kurtulmaktır. Ama bunu başaramaz. Arabaya bindiklerinde camı tamir edebileceğini söylemesinin nedeni de budur.

Lenny ve Teddy, terk edilmiş binaya tekrar gelirler.

Leonard aradan zaman geçtiği için oraya neden geldiğini unutmuştur ancak içeriye girdiğinde Teddy’nin resmine bakar böylece onun aradığı kişi olduğunu anlar daha sonra da onu öldürür.

Filmin kronoloji sıralaması bu şekildedir ve filmin en başında gördüğümüz sahne aslında filmin sonudur.

Bu bölümü 25. Kare Youtube kanalından seyredebilirsiniz.